منابع مقالات علمی : بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی از دیدگاه ژرار ژنت- …

چون نـه‌ای در وجـه او هسـتـی مجـو
کُـلُّ شَــیْ‏ءٍ هــالِــکٌ جــز وجــه او
کُلُّ شَــیْ‏ءٍ هــالِــکٌ نـــبــود جــزا
هر کـه انـدر وجـه مـا بـاشـد فــنــا
هر که در اِلّاســت او فــانـی نگشـت
زانک در الّاســت او از لا گــذشــت
(۱/۳۰۵۷-۳۰۵۹)
برگرفته از آیه «وَ لا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ کُلُّ شَیْ‏ءٍ هالِکٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»، (و در جنب خداوند خدایی دیگر مخوان؛ خدایی جز او نیست؛ همه چیز فناپذیر است، مگر ذات او، حکم او راست، و به سوی او بازگردانده می‌شوید.)، (قصص، ۸۸). مولانا از آیه برای بیان نکات ظریف عرفانی را بیان می‌کند. از دیدگاه مولانا فانی کسی است که خود را در برابر حق نبیند و هستی خود را دربازد یعنی در ذات حق همه چیز فانی‌اند، مولانا با استفاده از «لا اِلهَ إِلّا الله» و تفکیک «إِلّا» و «لا» می‌گوید آن کس که به «إِلا» نرسیده و هنوز در «لا» است به سان کسی است که بر پشت در یاری می‌گفت من و از او جواب رد می شنید.
□
گـر نـبــرّم ســر بــود عـیـن خـطـا
ظانِّـیـنَ بِـالـلَّـــهِ ظَـــنَّ السَّـــوْءِ را
(۱/۳۰۴۲)
اقتباس از عبارت قرآنی «وَ یُعَذِّبَ الْمُنافِقینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکینَ وَ الْمُشْرِکاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ…»، (و تا مردان منافق و زنان منافق و مردان مشرک و زنان مشرک را که درباره‌ی خدا بداندیشند عذاب کند.)، (فتح، ۶). مولانا عین عبارت قرآنی را بدون هیچ کم و کاست آورده است. آیه در توصیف منافقان و مشرکان است.
□
نیسـت در خـور بـا جـمـل سَمِّ الْخِیاط
رشــتـه را بــا سـوزن آمــد ارتــبــاط
(۱/۳۰۷۰)
اقتباس از آیه «إِنَّ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ اسْتَکْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فی‏ سَمِّ الْخِیاطِ وَ کَذلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمینَ»، (کسانی که آیات ما را دروغ انگاشتند و در برابر آن تکبّر ورزیدند، درهای آسمان به روی آن‌ها گشاده نگردد و وارد بهشت نشوند مگر آنکه شتر وارد سوراخ سوزن شود؛ بدین سان گناهکاران را کیفر می‌دهیم.)، (اعراف، ۴۰). مولانا دشواری سیر الی الله را به گذشتن از سوراخ سوزن تشبیه می‌کند او این تشبیه را از آیه مذکور گرفته است با این تفاوت که آیه در وصف کسانی که آیات خدا را تکذیب کردند و تکبّر ورزیدند آمده است و می‌گوید وارد بهشت شدنشان همچون گذشتن شتر از سوراخ سوزن محال است.
□
هـم بــدان‌سـان کـه خَـلَقْـنـاکُـمْ کـذا
جِـئْـتُــمُـتـونــا و فُــرادى‏ بــی‌نــوا
(۱/۳۱۷۸)
اقتباس از عبارت قرآنی «وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى‏ کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّهٍ…»، (و به نزد ما یکّه و تنها آمده‌اید، به همان‌گونه که نخستین بار نیز شما را آفریده بودیم…)، (انعام، ۹۴). مولانا از این آیه تنها بر مفهوم و مدلول «جئتمونا» تکیه می‌کند، او در حقیقت بازگشت به سوی خداوند را نوعی مهمانی رفتن نزد یار می‌داند که نباید بدون ارمغان و هدیه رفت. او این آیه را در داستان آنکس که نزد حضرت یوسف به مهمانی آمد و حضرت یوسف از او هدیه خواست، آورده است.
□
بــاش در اَسْــحـار از یَـسْـتَـغْـفِــرُون
شـو قـلـیـل الـنّـوم مـمّـا یَـهْـجَـعُـون
(۱/۳۱۸۴)
اقتباس از آیات «کانُوا قَلیلاً مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ. وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»، ([فقط] اندکی از شب را می‌خفتند. و در سحرگاهان استغفار می‌کردند.)، (ذاریات، ۱۷-۱۸) مولانا در این بیت به سالکان می‌آموزد که در سفر معنوی خود چه زاد و توشه‌ای داشته باشد و چگونه آن‌را تهیه کند. او به کم خوردن و کم خوابیدن را دو عنصر اساسی و لوازم این راه می‌داند و از آیات مذکور که در وصف مؤمنان عبادتگر است، استفاده می‌کند.
□
عـرصــه‌ای دان انـبـیــا را بـس بلنــد
آنـک ارض اللّــه واسـع گــفـتـه‌انــد
(۱/۳۱۸۷)
اقتباس از آیه «یا عِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضی‏ واسِعَهٌ فَإِیَّایَ فَاعْبُدُونِ»، (ای بندگان من که ایمان آورده‌اید، بدانید که زمین من گسترده است، پس فقط مرا بپرستید)، (عنکبوت، ۵۶) اشاره‌ای به عرصه‌ای معنوی در عالم غیب است که انبیاء در آن سیر می‌کنند و مقامی بس بلند است.
□
در قـیــام و در تـقلّـب هُــمْ رُقُــود
اولیـا اصحــاب کـهـفـنـد ای عنــود
بی‌خبـر ذاتَ الْـیَمـیـن ذاتَ الشِّـمــال