متن کامل – بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی از دیدگاه ژرار ژنت- …

آن ملـک چـون مرغ بـال و پـر گرفت
(۳/۳۱۹۴)
الهام از عبارت قرآنی «… جاعِلِ الْمَلائِکَهِ رُسُلاً أُولی‏ أَجْنِحَهٍ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ…»، (…فرشتگان را پیام رسان گردانده است، [فرشتگانى‏] که داراى بالهاى دوگانه و سه‏گانه و چهارگانه‏اند…)، (فاطر، ۱). طبق تصریح آیه‌ی  مذکور فرشتگان نیز بال‌وپر دارند، مولانا نیز از همین مفهوم الهام گرفته است.
□
جـزو جـزوت گفت دارد در نـهـفت
جــزو او بـی او بـــرای او بـگفـت
منـکــری را چـنــد دست و پا نهی
دست و پا شـاهـد شوندت ای رهی
(۳/۳۲۰۵-۳۲۰۶)
اقتباس از آیات «یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»، (روزی که زبان و دست و پایشان بر آن‌ها به کارهایی که کرده‌اند شهادت دهند.)، (نور، ۲۴) و «الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلى‏ أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ»، (امروز بر دهان‌هایشان مهر گذاریم و درباره‌ی آنچه می‌کردند، دست‌هایشان با ما سخن بگویند، و پاهایشان گواهی دهند.)، (یس، ۶۵). ابیات به گواهی دست و پا در روز قیامت اشاره دارد، مفهومی که در آیات مذکور می‌توان یافت.
□
ایـن جـفـا دیدیم و بود این خود وفا
پس رسولش شکر کــرد و گفـت مـا
(۳/۳۲۴۷)
اشاره به عبارت قرآنی «…عَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَعَسَى أَن تُحِبُّواْ شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّکُمْ وَاللّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ»، (… چه بسا چیزی را ناخوش داشته باشید و آن به سود شما باشد و چه بسا چیزی را خوش داشته باشید و آن به زیان شما باشد، و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید.)، (بقره، ۲۱۶). مولانا به صورت غیر صریح مفهوم عبارت قرآنی را در مصرع دوم آورده است.
□
جـمـله عـالـم خـود مسـبّـح آمـدنـد
نـیـسـت آن تسـبـیـح جبـری مزدمند
(۳/۳۲۸۹)
اقتباس از آیه «تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فیهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُمْ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً»، (آسمان‌های هفتگانه و زمین و هرکه در آن‌هاست برای او تسبیح می‌گویند؛ و هیچ چیز نیست مگر آنکه شاکرانه او را تسبیح می‌گوید ولی شما تسبیح آنان را در نمی‌یابید؛ او بردبار آمرزگار است.)، (اسراء، ۴۴). مولانا از مفهوم آیه استفاده و به تسبیح همه‌ی موجودات اشاره کرده است.
□
گـوید او من کی زدم کس را به عود
او زنـا کـرد و جـزا صد چوب بـود
(۳/۳۴۵۱)
اقتباس از عبارت قرآنی «الزَّانِیَهُ وَ الزَّانی‏ فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَهَ جَلْدَهٍ…»، (زن و مرد زناکار [بکر] را به هریک از آنان یکصد تازیانه بزنید…)، (نور، ۲). مولانا از مفهوم آیه در منطق تمثیلی استفاد کرده است.
□
جـوی شیـر خـلـد مِهـر توست و ودّ
آب صبـرت جــوی آب خلــد شــد
مستــی و شـوق تو جوی خـمـر بین
ذوق طـاعـت گـشـت جــوی انگبین
(۳/۳۴۶۱-۳۴۶۲)
اقتباس از عبارت قرآنی «مَثَلُ الْجَنَّهِ الَّتی‏ وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فیها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّهٍ لِلشَّارِبینَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی…»، (وصف بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده است [چنین است که‏] در آن جویهایى از آب ناگندا، و جویهایى از شیرى که مزه‏اش تغییرناپذیر است، و جویهایى از شراب لذت‏بخش آشامندگان، و جویهایى از عسل پالوده [روان‏] است.)، (محمد، ۱۵). مولانا از عبارت قرآنی در منطق تمثیلی بهره گرفته است.
□
تـا به شش روز این زمین و چـرخ‌هـا
با تأنّــی گشت موجــود از خـــــدا
(۳/۳۵۰۰)
اقتباس از عبارت قرآنی «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فی‏ سِتَّهِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ»، (و به راستی که آسمان‌ها و زمین و ما بین آن‌ها را در شش روز آفریدیم و به ما هیچ ماندگی‌ای نرسید.)، (ق، ۳۸). مولانا مفهوم آفرینش عالم در شش روز را از آیه مذکور اقتباس کرده است.