فایل – بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی از دیدگاه ژرار ژنت- …

اقتباس از عبارت قرآنی «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَهً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً…»، (و [غافلان] چون داد و ستدی یا سرگرمی‌ای ببینند، پراکنده شوند و به سوی آن بشتابند و تو را ایستاده رها کنند…)، (جمعه، ۱۱). مولانا با اشاره به آیه مذکور می‌گوید براستى که شما با حالتى سرگشته به سوى گندم شتافتید و آنگاه پیامبر خویش را در حالى که ایستاده بود تنها گذاشتید.
□
بـس بهـانــه کــرد بــا دیــو مَـریـد
خـواجـه‌ی حازم بســی عذر آوریـد
(۳/۴۳۹)
اقتباس لفظی از آیه «إِنْ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاَّ إِناثاً وَ إِنْ یَدْعُونَ إِلاَّ شَیْطاناً مَریداً»، (اینان به جای خداوند جز مادگانی را نمی‌پرستند، و جز شیطان سرکش را پرستش نمی‌کنند.)، (نساء، ۱۱۷) و نیز (حج، ۳). استفاده مولانا از آیه در این بیت تنها لفظی است.
□
قـــد تَــولَاهُ و اَحــصــــی عـــدَدَا
اَینـــمــا قـــد هَـبَــطـا اَو صَــعِــدَا
(۳/۴۸۱)
اقتباس از آیه «لِیَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسالاتِ رَبِّهِمْ وَ أَحاطَ بِما لَدَیْهِمْ وَ أَحْصى‏ کُلَّ شَیْ‏ءٍ عَدَداً»، (تا معلوم بدارد که پیام‌های پروردگارشان را رسانده‌اند و به آنچه نزد آنان است احاطه دارد، هر چیز را به شماره می‌شمارد.)، (جن، ۲۸). مولانا در این بیت با استفاده از آیه به احاطه‌ی علمى خداوند اشاره می‌کند و می‌گوید هرجا که آن کوچنده فرود آید و یا بالا رود، آن شخص آگاه و بینا، بر وى تسلّط دارد و حساب کار او را مى‌داند.
□
چـون شنـیــدی تو خـطـاب لا تَخَف
نـه ز دریـا تـرس نـه از مـوج و کف
نـان فـرستـد چــون فرستادت طـبـق
لا تَخَفْ دان چونک خوفت داد حــق
(۳/۴۹۴/۴۹۵)
اقتباس از آیه «قُلْنا لا تَخَفْ إِنَّکَ أَنْتَ الْأَعْلى»، (گفتیم مترس که تو برتری.)، (طه، ۶۸). مولانا با استفاده از واژه‌ی «لاتخف» که در آیه مذکور است می‌گوید همین که نداى «مترس» را شنیدى، نه از دریا بیمى به خود راه بده و نه از موج و نه کف آن. وقتى که حق‌تعالى به کسى خوف و بیم دهد. یعنى بنده‌اى را به مقام خوف از حق برساند به دنبالش او را به مقام امن و اطمینان مى‌رساند. چنانکه مثلا هرگاه کسى براى تو طبق بفرستد به دنبالش نان نیز خواهد فرستاد.
□
مــوم در دستت چــو آهــن می‌بــود
آهــن از داوود مــومــی مــی‌شــود
(۳/۷۰۳)
اقتباس از آیه «وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً یا جِبالُ أَوِّبی‏ مَعَهُ وَ الطَّیْرَ وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدیدَ»، (و به راستی از خود به داود بخششی [و موهبتی] ارزانی داشتیم [و گفتیم] ای کوه‌ها و ای مرغان با او [در تسبیح] همنوایی کنید؛ و آهن را برای او نرم گردانیدیم.)، (سبأ، ۱۰). مولانا در این بیت به معجزه حضرت داوود اشاره می‌کند که در آیه مذکور نیز آمده است.
□
ای غـــلام و چـاکــران مــاروت را
گــوش کــن هـارُوت را مـارُوت را
(۳/۸۰۰)
الهام از عبارت قرآنی «…وَ ما أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ…»، (و نیز آنچه بر دو فرشته هاروت و ماروت در بابل نازل شده بود…)، (بقره، ۱۰۲). هاروت و ماروت دو فرشته‌اند که در قرآن به آن‌ها اشاره شده است. بیت خطاب به حسام الدین و یا به هر سالک دیگر است و می‌گوید قصّه‌ی هاروت و ماروت را گوش کن. اى که ما غلام و چاکر روى ماه تو هستیم.